DÖNÜŞ YOK!

GÖK

Sıradan yaşamların içinde sıradışı sonuçlara yol açacak basit tesadüfler... 2000’li yılların dinamiklerini içeren yeni tip varoluşçu edebiyat... Post-modern dokuma üslubuyla romanlarını katmanlar hâlinde inşa etme yeteneği... Gerçeküstü ayrıntılar vasıtasıyla olayların akışını, romanlarının bütünsel kurgusunu zedelemeden ustaca birbirine eklemleyebilme becerisi... New York’a, özellikle Brooklyn semtine yönelik tutku derecesinde bağlılık...

Bu kısa tanımlamalar, Paul Auster romanlarını tarif ederken kullanmak zorunda kalınan olmazsa olmaz kalıplardan yalnızca birkaç tanesi. ABD’nin en Avrupai yazarı olarak edebiyat dünyasında ayrıcalıklı bir yer tutan Auster, gündelik hayatın en basit görünen ritüellerinden bile derin mevzular çıkartabilmesiyle göz kamaştırır. Çağdaş edebiyatın en saygın isimlerinden biri olduğu kadar üretkenliğiyle de ayrıcalıklı bir konumdadır Auster. Birbiri ardına eklenen roman ve öyküleriyle okurlarını kendine hasret bırakmaz. Kısa bir süre önce yayımlanan yeni romanı “Sunset Park”ta da, yine kendisiyle özdeşleşmiş izleklerin peşinden gidiyor, yaralı ve parçalanmış ruhların dünyasına kapılar açıyor.

Her eserinde hayranı olduğu şiir, roman vb. eserlere satıraltlarına yedirdiği onlarca göndermeyle selam yollamayı alışkanlık hâline getirmiş olan Auster, “Sunset Park”ta bu konuda sanki biraz ifrat noktasına kaçıyor ve kitabın tamamı, farklı disiplin ve tekniklerden üç eserin referanslarıyla dallanıp budaklanıyor. “Sunset Park”ta kadim “Odysseus” destanından günümüze taşınan ‘uzak seferlerden yuvaya dönen savaşçı’ teması, II. Dünya Savaşı’ndan evlerine dönen Amerikalı askerlerin uyum sağlama çabalarını anlatan Hollywood klasiklerinden “Hayatımızın En Güzel Günleri”yle rezonansa sokuluyor ve üzerine bir tutam da Samuel Beckett’in “Mutlu Günler” adlı oyununun absürd çarpıcılığı ekleniyor. Bu üç eser, “Sunset Park”ın olay örgüsünün ve karakterlerinin attığı adımların arka planını anlamlandırabilmek için temel önemdeler. Zaten, okuyucunun bunu anlamaması, Auster’ın kör gözüm parmağıma vurgularla defalarca söz konusu göndermelerin altını çizmesi, romanın düğümlerinin hep bu eserlerin güzergâhına paslar atılarak çözülmesi nedeniyle pek mümkün değil.

“Sunset Park”ın esas kahramanı, yani yalnızlığın ve edindiği ruhani yaraların ona kazandırdığı olgunluk payesiyle eve dönüş yapan öznesi Miles Heller. Miles, New York’un üst sınıf standartlarında yaşayan kültürlü bir aileye sahip bir genç delikanlı. Babası prestijli bir yayınevinin sahibi ve yönetmeni, üvey annesi ise üniversitede ders veren önemli bir hoca. Miles daha çok küçükken oyunculuk kariyeri uğruna onları terk etmiş annesi de dönemin en meşhur sinema ve tiyatro oyuncularından biri. Miles da bu şartlar dahilinde iyi yetiştirilmiş, zeki, kültürlü bir genç; edebiyata olduğu kadar beyzbola da yatkın bir yapısı var.

Romanın başında Miles’la evinden çok uzakta, Miami’de tanışıyoruz. O sıralar 28 yaşında olan Miles, gönüllü olarak sürgünü seçmiş ve yedi yıldır ailesi ve tüm tanıdıklarıyla ilişkisini kesmiş durumda. New York’la, ailesiyle ve üniversite öğrenimiyle bağlarını kesmesine sebep olan olayı sayfalar sonra Miles’ın anlatımından öğreniyoruz. Miles, üvey erkek kardeşinin öldüğü kazada ciddi bir sorumluluğunun olduğunu düşünüyor ve bu suçluluk duygusu onu yıllarca içten içe yiyip bitirmiş. Basit bir ergen itiş kakışının ölümcül bir sonla noktalanması bütün ailenin yaşamını alt üst etmiş aslında. O kazadan sonra evdeki hiçbir şey aynı olmamış Miles için. Alkole vurup kendini dağıtma çabası da bir işe yaramayınca evden ayrılmaya karar vermiş ve yedi sene boyunca hiç kimseye haber vermeden oradan oraya sürüklenip durmuş. Aşçılık, temizlikçilik gibi geçici ve sıradan işlerde çalışıp kıt kanaat kendini geçindirmiş bu süre zarfında.

Şimdi de Miami’de terk edilmiş evlerin içini temizlemekle iştigal ederken bir yandan da takıntılı biçimde bu evlerdeki kırık dökük eşyaların fotoğraflarını çekiyor. (Auster’ın, Miles’ın bu fotoğraf tutkusunu, önceki romanlarında bu tip faaliyetlere biçilen anlamlardan alışık olduğumuz gibi, gizemli biçimde kitabın gidişatında anlamlı bir yere oturtacağını düşünüyoruz ama bu beklentimiz boşa çıkıyor, fotoğraf çekmek bazen sadece fotoğraf çekmekten başka bir anlam taşımıyormuş deyip yerimizde kalakalıyoruz. Ama o zaman bu mevzu üzerine onca ayrıntı sıralamanın, okuyucunun beyninin gıdıklamanın ne lüzumu vardı Paul Auster demek istiyoruz tabii ki!) Bu esnada 17 yaşındaki Kübalı bir genç kıza sırılsıklam âşık oluyor Miles. Pilar adındaki bu kız son derece zeki ve öğrenmeye açık biri. Miles, alt sınıftan ablalarıyla birlikte yaşam mücadelesi veren liseli genç kıza sevdiği romanlardan, şiirlerden pasajlar okumaktan tutun, akademik kariyeri için atması gereken adımlara değin her konuda destek oluyor. İlişkileri hızla gelişen genç çiftin önündeki yegâne problem olarak, Pilar’ın yasal olarak yetişkin sayılacağı 18. yaşgününün bir an önce gelmesini beklemek kalıyor. Tam bu aşamada Pilar’ın açgözlü ablasının Miles’a şantaj yapması neticesinde, Miles Miami’den ayrılmak zorunda kalıyor.

Miles, ailesini terk edip yollara düştükten sonra bile mektuplar vasıtasıyla ilişkisini kesmediği eski arkadaşı Bing’in çağrısına uyup tekrar New York’a dönüyor. Bing, New York’un dış semtlerinden birindeki eski bir evi işgal etmeyi kafasına koymuş ve bu planına iki kız arkadaşını ikna etmiş. Şehir mezarlığı manzaralı Sunset Park’taki eve yerleşen kafadarları bir araya getiren saik, kira ödemeden başını sokacak bir yuvaya sahip olmak gibi görünse de, aslında hepsinin hayatında farklı farklı travmalar, dertler mevcut ve bu dertlere göğüs gererken alternatif bir ailenin sıcaklığına sahip olmak hepsine iyi hissettiriyor. Bing, Alice ve Ellen’dan mürekkep işgal evi kadrosuna Miles da Miami’den dahil oluyor böylece. Miles, bir yandan Pilar’la birleşmelerinin önündeki birkaç aylık sorunlu dönemi sessiz sakin atlatmayı arzulamakta, hem de yedi seneyi aşan gönüllü sürgününe son verip ailesiyle iletişime geçmeyi planlamakta.

Kitabın bu bölümüne kadar Miles’ın üstlendiği anlatıcı rolüne yeni anlatıcılar katılır ve biz Sunset Park tayfasını kendi cümlelerinden tanımaya başlarız. Miles’ın lise yıllarından arkadaşı Bing, temiz kalpli, geveze, samimi biri, geçerli yaşam biçimlerine uyum sağlayamayan bir karakter. Miles’a özel bir yakınlık duyuyor ve yıllarca aldığı mektupları, oğullarının sağlığından endişe etmemeleri için onun ailesiyle paylaşmış. Dolayısıyla Miles’ın ailesi Bing’e şükran duyuyor. Bing, avangard bir caz grubunda davul çalıyor ve bundan arta kalan zamanlarında da “Kırık Eşyalar Hastanesi” adını verdiği küçük bir dükkân işletiyor. Alice, tezini bitirme motivasyonuyla harıl harıl çalışan bir doktora öğrencisi. Sıkıcı, bencil bir sevgilisi var ve yarı zamanlı olarak PEN’de çalışıyor. Birkaç kilo fazlası nedeniyle bedeniyle ilgili sıkıntıları mevcut. Ellen ise bu üçlü arasındaki en sorunlu kişi; ressam olma hayalleri kuran, ama bir türlü kendi resim stilini geliştirmeye muktedir olamayan, yalnızlığını bir pranga misali boynuna geçirmiş, kendi kendini bastırmaktan posası çıkmaya yüz tutmuş sessiz bir genç kadın. Hiç sevmediği hâlde, para kazanmak için emlakçılık yapıyor, geçmişinden taşıdığı birtakım travmaları geride bırakıp yaşamının rotasını çizemiyor. Bu nedenle, Bing ve Alice, kendilerini Ellen’a ekstra şefkatli davranmakla yükümlü sayıyorlar.

Miles’ın da eklendiği bu ekip, bir nevi toplumun dışladığı, çeşitli kodlarla kategorize ettiği incinmiş kişilerden oluşuyor. Her birinin kültürel sermayesi yerli yerinde olmasına rağmen, mevcut kırgınlıkları üzerinden farklı bir kaybedenler toplamına denk düşüyorlar, ya da öyle görülmelerini arzu ediyor yazar Paul Auster. Bing’i kenarda tutarsak, diğer tüm karakterlerin orta sınıf oluşu, hatta Miles’ın kaymak tabakaya mensubiyeti, bu kaybetme esprisinin derinliğini azaltıyor maalesef. “Sunset Park”ın hikâyesi boyunca küresel ekonomik krizin insan yaşamlarına etkilerini de alttan alta hissettirmeye çalışmış Auster, ama bunu da esas olarak New York entelektüel elitlerinden yayıncı Morris Heller üzerinden yapması ne kadar uygun kaçmış, orası tartışılır doğrusu.

Her Auster romanı gibi, “Sunset Park”ın anlatıcıları da sayıca bir hayli kalabalık. Yukarıda saydığımız işgal evi ekibine ilave olarak, Miles’ın babası Morris ve annesi Mary-Lee de roman boyunca anlatıcılık görevini üstleniyorlar. (Bu vesileyle Morris’in anlatıcı olduğu bölümlerin kitabın anlam dünyasının, düğüm noktalarının en iyi serimlendiği bölümler olduğunu da belirtelim.)

Çağdaş bir eve dönüş öyküsü barındırıyor “Sunset Park”. Miles’ı odağına alarak, pişmanlıklarla dolu bir geçmişin izlerini tümden silip her şeye yeniden başlama şansının olup olmadığını irdeliyor incelikli biçimde. Tabii, kitabın ta başından beri biliyoruz ki, yeni ve güzel bir başlangıç denen şeye gerçek hayatta yer yok. İyi niyetli kurgularla dönülen her dönemecin ardında, yeni sorunlar eskilerini daha da içinden çıkılmaz hâle getirmek için pusuda beklemekte. Auster, Camus’ye has müstehzi bir siniklikle varoluşun saçmalığını bir kez daha hatırlatıyor “Sunset Park”ta. Geleceğe, güzel günler umuduna değil şimdiye, şu ana dair inanç beslemenin önemine işaret ederken, dayanışmanın, ayakta kalmak için birbirinden destek almanın önemine de değiniyor.

21. yüzyıla özgü sıkıntıların birer ikişer görünürlük kazandığı romanda, “Hayatımızın En Güzel Yılları” filminde olduğu gibi, “yaralı kahramanları” bekleyen cennetsi bir ülke mevcut değil. Tabii, Paul Auster bu atmosferi “Leviathan”, “Yanılsamalar Kitabı” gibi başyapıtlarındaki incelikli imalarla okuyucusuna hissettirse, üst üste vurgularla, altı kalın kalın çizilen referanslarla didaktik bir üslubu benimsemeseydi keşke. “Sunset Park”, üstattan beklemeyeceğimiz ölçüde yalın, öğretici ve düz bir anlatıma sahip. Öyle ki, karmaşık olay örgülerini garip tesadüfler ve gerçeküstü öğelerle birbirine bağlamaktaki yeteneğini yıllardır okuyucularına kanıtlamış Paul Auster, “Sunset Park”ın finalinde ciddi bir hayal kırıklığı yaşatıyor. Sayfalar boyu anlatılan ayrı ayrı öykülerin belli bir anlam bütünlüğü içinde, özel bir sihirle ilmek ilmek birbirine örüleceğini uman Auster okurları, “Sunset Park”ta alelacele kotarılmış, boşluklarla dolu bir finalle karşı karşıya kalıyorlar. Tamam, ayrıntılı analizlerle final bölümü kurgulamak Auster’ın alamet-i farikalarından biri değildir ama “Sunset Park”ta rahatsız edici olan, yazarın tarzından kaynaklanan bir kesme değil sanki, daha çok hikâyelerin tümünün haddinden fazla savrulması, bu savruluş esnasında da can alıcı, etkileyici içsel ritimlerini kaybetmiş olmaları.

Velhasıl “Sunset Park”, bir çırpıda okunan ortalamanın üstünde bir roman. Ama standartları Auster’a göre belirlediğimizde, “Sunset Park”ın hikâyesinin ve karakterlerinin fevkâlade zayıf ve yetersiz kaldığını, romanın bütün olarak onun alıştığımız edebi derinliğine pek yanaşamayan bir çalışmaya denk düştüğünü de eklemeliyiz.